ADWOKAT wyjaśnia: rozwód a opieka nad dzieckiem - w trakcie postępowania o rozwód i po orzeczeniu rozwodu

To, jak będzie wyglądała opieka nad małoletnimi dziećmi w czasie postępowania o rozwód oraz po rozwodzie, zależy przede wszystkim od tego, czy rodzice są w stanie porozumieć się co do tego, z kim będą mieszkały dzieci i jak będą wyglądały kontakty po orzeczeniu rozwodu. Pełnoletnie, niesamodzielne dzieci stron, nie są objęte zainteresowaniem Sądu i same decydują, z którym z rodziców będą mieszkać w trakcie rozwodu i po jego orzeczeniu.

Rozwód a opieka nad dzieckiem: zgoda pomiędzy rodzicami co do opieki nad dziećmi

W sytuacji pełnej zgody pomiędzy rodzicami, co do tego u którego z nich mają po zakończeniu związku małżeńskiego mieszkać dzieci, Sąd orzeka zgodnie z propozycją przedstawioną przez małżonków. W polskim prawie, co do zasady, funkcjonuje reguła dotycząca zakazu rozdzielania rodzeństwa, które powinno wychowywać się razem. Zdarza się jednak, że dzieci mieszkają oddzielnie – jedne z matką a inne z ojcem, gdyż podczas faktycznego rozstania rodzice podzielili się opieką nad małoletnimi. W takiej sytuacji Sąd, kierując się dobrem dzieci oraz istniejącą już sytuacją faktyczną, wyraża zgodę na taki podział nie ingerując w ustalenia rodziców. W przypadku pełnej zgody pomiędzy rodzicami to oni wspólnie decydują co do sposobu kontaktowania się dzieci z rodzicem, z którym stale nie mieszkają. Małżonkowie mogą szczegółowo uregulować przed Sądem terminy kontaktów z dziećmi oraz sposób, w jaki będą przebiegały lub też ustalić, że Sąd nie będzie orzekał w tym przedmiocie. Wówczas, w razie późniejszej zmiany sytuacji i problemów z kontaktami, mogą skierować do Sądu Rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka wniosek o uregulowanie kontaktów z dziećmi. Rodzice mogą także zdecydować o sprawowaniu nad dziećmi opieki naprzemiennej, co w praktyce polega na tym, że dzieci mieszkają zarówno u jednego jak i u drugiego rodzica w powtarzających się i porównywalnych okresach. Rozwiązanie to  wykorzystywane jest jednak bardzo rzadko, a decydującym czynnikiem jest tu dobro dziecka i faktyczne możliwości rodziców.

Kompromis pomiędzy małżonkami to sytuacja najkorzystniejsza dla dzieci, które nie są wówczas włączane w konflikt pomiędzy rodzicami. Niestety praktyka pokazuje, że często dzieci stają się obiektem wzajemnych rozgrywek pomiędzy małżonkami. Często zdarza się, że rodzic, z którym aktualnie mieszka dziecko, uzależnia kontakty od wysokości alimentów albo ich terminowego płacenia lub też utrudnia kontakty z innych przyczyn m.in. zwyczajnej złośliwości. W braku zgody między rodzicami co do miejsca zamieszkania dzieci, zasad kontaktowania się z drugim z rodziców oraz co do władzy rodzicielskiej rozstrzyga Sąd w toczącej się sprawie o rozwód.

Brak zgody pomiędzy rodzicami co do opieki nad dziećmi w trakcie postępowania o rozwód

W trakcie postępowania o rozwód małżonkowie często mieszkają już oddzielnie. Co do zasady ten z małżonków, który opuszcza rodzinę godzi się na to by dzieci mieszkały stale z drugim z rodziców. Chce jednak utrzymywać regularne  kontakty z dziećmi. Zdarza się również, że pomiędzy rodzicami w ogóle nie ma porozumienia co do tego z kim mają mieszkać dzieci lub jak mają wyglądać kontakty z drugim z rodziców. Brak porozumienia co do miejsca zamieszkania dziecka oraz kontaktów stanowi wówczas przedmiot sporu i w tym zakresie decyzję podejmuje ostatecznie Sąd Okręgowy, przed którym toczy się postępowanie o rozwód. Zdarza się, że ten z małżonków z którym dzieci stale mieszkają utrudnia lub całkowicie uniemożliwia drugiemu kontaktowanie się z dziećmi. W takiej sytuacji małżonek pozbawiony kontaktu z dziećmi może złożyć wniosek o wydanie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia kontaktów. Opłata od wniosku o zabezpieczenie wynosi 40 zł, chyba że został on złożony już w pozwie o rozwód. W takim wypadku powód nie ponosi dodatkowej opłaty. W przedmiocie zabezpieczenia Sąd rozstrzyga po przeprowadzeniu rozprawy. Podczas rozprawy każdy z rodziców może przedstawić swoje stanowisko oraz argumenty co do tego, jak mają wyglądać kontakty. Często, z pomocą Sądu, strony są w stanie wypracować zgodne porozumienie jeszcze podczas rozprawy. W przypadku braku porozumienia rozstrzyga o tym Sąd wydając postanowienie. Postanowienie takie jest natychmiast wykonalne, ale nie ostateczne. Małżonek albo obie strony, jeżeli nie są zadowolone z decyzji Sądu mogą złożyć wniosek o uzasadnienie postanowienia a następnie zażalenie. Zażalenie rozpoznaje, na posiedzeniu niejawnym, właściwy Sąd Apelacyjny. Postanowienie tego Sądu obowiązuje do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. W przypadku zmiany okoliczności można w każdym momencie złożyć wniosek o zmianę postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia kontaktów. Uzyskanie postanowienia zabezpieczającego kontakty nie oznacza jednak, że będzie ono wykonywane. W przypadku nieprawidłowego realizowania kontaktów rodzic może wszcząć przed właściwym Sądem Rejonowym postępowanie o zagrożenie nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej w trybie art. 598 §1 (15) k.p.c., za każdy nieprawidłowo wykonany lub niewykonany kontakt.

Czytaj też: >> Adwokat radzi: jak obliczyć alimenty na dziecko?

W przypadku, gdy małżonek z którym aktualnie nie mieszkają małoletnie dzieci ma zastrzeżenia co do sprawowania nad nimi opieki przez drugiego z rodziców, lub po prostu nie zgadza się na to by dzieci mieszkały z drugim z rodziców, ma możliwość podjęcia próby zmiany miejsca zamieszkania dzieci przez Sąd. Wówczas powinien złożyć do Sądu, przed którym trwa postępowanie o rozwód, wniosek o wydanie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia miejsca zamieszkania dzieci przy nim. Zanim Sąd wyda postanowienie w tym zakresie wysłuchuje strony, świadków, zapoznaje się ze złożonymi dowodami oraz często przeprowadza dowód z opinii OZSS czyli Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów. Biegli wydają opinię po przeprowadzonym badaniu rodziców oraz dzieci. Wynik badania jest przeważnie decydujący, a po zapoznaniu się z wnioskami opinii Sąd, na ich podstawie, orzeka o tym z kim mają zamieszkać dzieci i jak powinna kształtować się władza rodzicielska oraz kontakty. Małżonkowie mogą jednakże składać do wydanej opinii zastrzeżenia na piśmie oraz wnosić o wezwanie biegłych na rozprawę. Zdarza się, że podczas wieloletnich procesów o rozwód opinia taka wydawana jest kilkukrotnie w razie zmiany sytuacji faktycznej.

Rozwód a opieka nad dzieckiem: rozstrzygnięcie o sposobie opieki nad dziećmi w wyroku rozwodowym

Ostatecznie, o sposobie sprawowania opieki nad dziećmi, rozstrzyga Sąd. W przypadku braku zgody małżonków podejmuje decyzję zgodną z dobrem wspólnych małoletnich dzieci rozstających się stron jednakże tylko w sytuacji, gdy stwierdzi, że rozwód jest dopuszczalny, tj. w skutek jego orzeczenia nie ucierpi dobro dzieci albo gdy z innych przyczyn orzeczenie nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W sytuacji gdy Sąd uzna, że małżeństwo nie zostaje rozwiązane, wszystkie sprawy dotyczące małoletnich dzieci strony mogą uregulować przed Sądem Rejonowym w oddzielnych postępowaniach. Wydane przez Sąd orzekający w sprawie o rozwód postanowienia o zabezpieczeniu przestają bowiem obowiązywać w momencie uprawomocnienia się wyroku tego Sądu. Sytuacja taka zdarza się jednakże bardzo rzadko. Często jednak jedno z małżonków lub oboje nie są zadowoleni z wydanego przez Sąd rozstrzygnięcia. Wówczas, w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyroku mogą złożyć wniosek o jego uzasadnienie. Następnie zaś, po otrzymaniu wyroku wraz z uzasadnieniem, strony mogą złożyć apelację do właściwego Sądu Apelacyjnego. W czasie oczekiwania na rozstrzygnięcie przez Sąd II instancji, co często trwa kilka miesięcy, obowiązują wydane postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia. Małżonkowie mogą także w dalszym ciągu składać wnioski o zabezpieczenie lub o zmianę obowiązujących postanowień. Wyrok Sądu Apelacyjnego tj. Sądu II instancji jest ostateczny. Od tego rozstrzygnięcia nie ma możliwości wniesienia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego. Aktualnie zmiana przepisów, w wyjątkowych ściśle określonych przypadkach, umożliwia zwrócenie się z wnioskiem o wniesienie w imieniu jednej ze stron skargi nadzwyczajnej.

Zmiana sposobu sprawowania opieki nad dziećmi po rozwodzie

Wyrok w sprawie o rozwód nie decyduje trwale o tym, w jaki sposób ma być sprawowana opieka nad dziećmi po rozwodzie. Każdy z rodziców może, w przypadku istotnej zmiany sytuacji po rozwodzie, wszcząć postępowanie o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie spraw dotyczących dzieci. Sprawy takie dotyczyć mogą alimentów (podwyższenia, obniżenia, uchylenia), władzy rodzicielskiej, miejsca zamieszkania dzieci oraz kontaktów. Przepisy nie określają ściśle terminu w jakim taką sprawę można założyć. Ważne jest by wystąpiła „istotna okoliczność” uzasadniająca zmianę. O tym, czy podawana przez wszczynającego postępowanie argumentacja zasługuje na uwzględnienie, decyduje właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka Sąd Rejonowy po przeprowadzeniu postępowania. Korzystając z mojego doświadczenia nie polecam zakładania kolejnej sprawy zaraz po wydaniu prawomocnego wyroku w sprawie o rozwód. Postępowanie przed Sądem Rejonowym nie jest bowiem kolejną instancją tej samej sprawy. Jeżeli nie wystąpiła nagła, radykalna zmiana sytuacji warto jest odczekać cierpliwie, aż wyrok w sprawie o rozwód faktycznie przestanie być aktualny.

Są jednak sytuacje wymagające natychmiastowej ingerencji Sądu co do sprawowania nad dziećmi opieki np. małoletni zaczynają zgłaszać że są zaniedbywani przez rodzica, widać niekorzystne zmiany w zachowaniu dzieci, itp. Zdarza się także, że dzieci same zgłaszają wprost wolę zamieszkania z drugim z rodziców. W takim wypadku należy złożyć do Sądu Rejonowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dzieci, wniosek o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie miejsca zamieszkania małoletnich wraz z wnioskiem o wydanie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia w tym zakresie. Podczas postępowania Sąd wysłuchuje strony i przeprowadza wskazane przez nie dowody z zeznań świadków, dokumentów (często nagrań i zdjęć). Może także dopuścić przeprowadzenie wywiadu przez kuratora w miejscu zamieszkania dzieci i u drugiego z rodziców oraz opinię OZSS. Sprawa kończy się wydaniem przez Sąd postanowienia, które niezadowolony rodzic może zaskarżyć apelacją. W tego rodzaju sprawach wyrok Sądu II instancji jest ostateczny, a skarga kasacyjna nie przysługuje.

Zmiany, po wydaniu rozstrzygnięcia w sprawie o rozwód, wraz z wiekiem dzieci, często wymagają także ustalone wcześniej kontakty. Jeżeli rodzice ustalili je szczegółowo, ale po tym jak emocje opadną są w stanie porozumiewać się w sprawach dotyczących dzieci, mogą samodzielnie modyfikować sposób kontaktowania się z małoletnimi. Kontakty z drugim z rodziców są prawem dziecka, które obie strony powinny starać się jak najlepiej realizować. Powinny być one dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka oraz możliwości sprawowania nad nim opieki przez drugiego z rodziców. Problem pojawia się natomiast w przypadku dalszego konfliktu w tym zakresie. Wówczas rozszerzenie kontaktów z dzieckiem możliwie jest za pośrednictwem Sądu. Rodzic, który chce dokonać zmiany sposobu kontaktowania się z dzieckiem, może wnieść do Sądu Rejonowego, właściwego dla miejsca zamieszkania dzieci, sprawę o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie kontaktów. Podczas postępowania Sąd wysłuchuje strony i przeprowadza wskazane przez nie dowody z zeznań świadków, dokumentów(często nagrań i zdjęć). Sprawa kończy się wydaniem przez Sąd postanowienia, które niezadowolony rodzic może zaskarżyć apelacją. W tego rodzaju sprawach wyrok Sądu II instancji jest ostateczny, skarga kasacyjna nie przysługuje.

Rozwód a opieka nad dzieckiem: Podsumowanie

Najlepszym rozwiązaniem, biorąc pod uwagę dobro małoletnich dzieci stron jest sytuacja, w której rodzice są w stanie porozumieć się w zakresie sprawowania opieki nad dziećmi oraz kontaktów. W innych wypadkach za strony decyduje Sąd, kierując się przede wszystkim dobrem małoletnich dzieci. Pamiętać należy jednocześnie, że w przypadku każdej istotnej zmiany sytuacji jeden z rodziców może wnieść sprawę o zmianę rozstrzygnięcia co do miejsca zamieszkania dzieci oraz kontaktów. 

Autor porady: Adwokat Luiza Migdał

Adwokat prowadzący indywidualną Kancelarię Adwokacką specjalizującą się przede wszystkim w sprawach z zakresu prawa rodzinnego (rozwód, alimenty, podział majątku wspólnego, kontakty, władza rodzicielska, itp.) oraz prawa pracy.

Prowadzi sprawy przed Sądami zazwyczaj w województwie lubelskim oraz mazowieckim. Udziela także porad prawnych online osobom z całej Polski i przebywającym poza granicami kraju.  Prywatnie - żona, mama, mól książkowy 

https://adwokatlublin.business.site/